Ναυτία & έμετος

Οργανικές & σωματικές επιπτώσεις του καρκίνου

• 

Η ακτινοθεραπεία και η χημειοθεραπεία  προκαλούν μια σειρά παρενεργειών, λόγω της δράσης τους στα ταχέως αναπτυσσόμενα κύτταρα του οργανισμού, όπως στη γαστρεντερική οδό. Οι περισσότερες από τις παρενέργειες είναι προσωρινές, καθώς τα υγιή κύτταρα έχουν την αξιοσηµείωτη δυνατότητα να ανανεώνονται.

Η ναυτία και ο έμετος είναι οι πιο συνηθισμένες παρενέργειες της θεραπείας του καρκίνου και προκαλούν μεγάλη δυσφορία. Λόγω του ότι ο αριθμός των ασθενών που χρειάζονται τη χημειοθεραπεία αυξάνεται ολοένα και περισσότερο, γίνεται αντιληπτό ότι το πρόβλημα του έμετου και της ναυτίας καθίσταται εκ των πλέον σοβαρών μορφών τοξικότητας. Υπολογίζεται ότι 7 έως 8 στους 10 ασθενείς που υποβάλλονται σε θεραπεία για τον καρκίνο εκδηλώνουν ναυτία και έμετο.

O έμετος είναι αντανακλαστικός μηχανισμός. Είναι η βίαια αποβολή του περιεχομένου του στομάχου (ή και μέρους του εντέρου) από το στόμα. Η αποβολή αυτή του γαστρεντερικού περιεχομένου ολοκληρώνεται σε τρεις φάσεις που διαδέχονται η μία την άλλη:

α) τη ναυτία
β) την τάση για έμετο
γ) τον κυρίως έμετο

Ως ναυτία ορίζεται η αίσθηση της ανάγκης για εμετό. Η τοξικότητα που συνδέεται με την χημειοθεραπεία  προκαλεί παρενέργειες στο γαστρεντερικό σύστημα, που εμφανίζονται μετά τη θεραπεία και μπορεί να επιμένουν ως 24 ώρες μετά. O μηχανισμός με τον οποίο προκαλούν εμετό τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα και η ακτινοθεραπεία δεν είναι πλήρως γνωστός. Ως φαίνεται όμως, τα φάρμακα επηρεάζουν την έκκριση ορισμένων ουσιών από το λεπτό έντερο, ενεργοποιώντας έτσι μια αλληλουχία μηχανισμών που οδηγούν στη ναυτία και στον εμετό.

Είδη έμετου

Υπάρχουν τρία είδη έμετου που μπορεί να προκληθούν από τη χημειοθεραπεία:

• O άμεσος ή οξύς έμετος, ο οποίος επέρχεται τις πρώτες 24 ώρες μετά τη χορήγηση του φαρμάκου (συνήθως μεταξύ 90 λεπτών και 3 ωρών). Η κορύφωση συμβαίνει 2 έως 6 ώρες μετά το τέλος της χημειοθεραπείας. Διαρκεί 12-16 ώρες και εξαρτάται από τη δόση των φαρμάκων που έχει λάβει ο ασθενής (δοσοεξαρτώμενος).
• O όψιμος ή καθυστερημένος έμετος, ο οποίος επέρχεται συνήθως μετά τις πρώτες 24 ώρες, διαρκεί 7 ημέρες, ενώ το μέγιστο της έντασής του παρουσιάζεται τη 2η και την 3η ημέρα. Καθυστερημένη έμεση παρουσιάζουν συνήθως οι ασθενείς που παίρνουν χημειοθεραπευτικά φάρμακα με ισχυρή εμετογόνο δράση (όπως η σισπλατίνη). Υστερεί σε ένταση από τον οξύ εμετό, αλλά υπερέχει σε διάρκεια, ενώ οι συνέπειές του είναι σοβαρότερες από του οξέος.
• O αναμνηστικός ή εξαρτώμενος ή προ-χημειοθεραπευτικός έμετος, ο οποίος συμβαίνει συνήθως πριν από την έναρξη της θεραπείας με τη σκέψη του νοσοκομείου ή κάποιο άλλο ερέθισμα που συνδέεται με τη θεραπεία ή τον χώρο όπου αυτή γίνεται. Σχετίζεται με ανεπαρκή έλεγχο της έμεσης σε προηγούμενες θεραπείες και πρόκειται για εξαρτώμενο αντανακλαστικό. Διαρκεί μέρες έως και μήνες και η αντιμετώπισή του είναι δύσκολη όταν αναπτυχθεί. Η πρόληψή του είναι πολύ πιο σημαντική από την καταστολή.

Παράγοντες έμετου

Ένας αριθμός παραγόντων που σχετίζονται με τον ασθενή διαφοροποιούν τη διάρκεια και την ένταση της έμεσης από τα διάφορα χημειοθεραπευτικά φάρμακα. Oι κυριότεροι από τους παράγοντες αυτούς είναι η ηλικία, το φύλο, η προγενέστερη χημειοθεραπεία, η ελάχιστη ή καθόλου χρήση αλκοόλ στο παρελθόν, καθώς και η εμπειρία της ναυτίας και του εμέτου στη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Με τη διάρκεια και την ένταση της έμεσης σχετίζονται επίσης παράγοντες που αφορούν την αγωγή καθαυτή, όπως τα έντονα εμετογόνα χημειοθεραπευτικά σχήματα και η δοσολογία των χρησιμοποιούμενων φαρμάκων. Με βάση το εμετογόνο δυναμικό του κάθε χημειοθεραπευτικού φαρμάκου (δηλαδή τις πιθανότητες που έχει να προκαλέσει έμετο), τα φάρμακα της χημειοθεραπείας ταξινομούνται σε τέσσερις κατηγορίες:

• Έντονα εμετογόνα. Υπάρχει κίνδυνος εμέτου σχεδόν σε όλους τους ασθενείς που τα παίρνουν.
• Μέτρια εμετογόνα. Υπάρχει κίνδυνος εμέτου για το 30% έως 90% των ασθενών που τα παίρνουν, αναλόγως με το φάρμακο.
• Χαμηλά εμετογόνα. Υπάρχει περίπτωση να εκδηλώσει έμετο το 10% έως 20% των ασθενών.
• Ελάχιστα εμετογόνα. O κίνδυνος εμέτου περιορίζεται σε ποσοστό μικρότερο του 10% των ασθενών.

Αντιμετώπιση & πρόληψη

Για την πρόληψη ή την αντιμετώπιση της ναυτίας και του εμέτου των αντικαρκινικών θεραπειών χρησιμοποιούνται πολλά φάρμακα. Κανένα από αυτά δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικό στο 100% των περιπτώσεων, αφ’ ενός διότι κάθε χημειοθεραπευτικό φάρμακο δρα με διαφορετικό τρόπο στο σώμα, αφ’ ετέρου διότι κάθε οργανισμός αντιδρά διαφορετικά στη χημειοθεραπεία.
Επειδή ο κύριος στόχος της αγωγής που συνιστά ο γιατρός είναι να προλάβει τη ναυτία και τον έμετο, η χορήγηση των αντιεμετικών φαρμάκων συχνά αρχίζει πριν γίνει η χημειοθεραπεία – συνεχίζεται για όσο καιρό υπάρχει κίνδυνος ναυτίας και εμέτου.


Τα φάρμακα που επιλέγονται για κάθε ασθενή εξαρτώνται από το είδος του χημειοθεραπευτικού σχήματος που κάνει. Για την αντιμετώπιση της ναυτίας και του εμέτου χρησιμοποιούνται πολλές ομάδες φαρμάκων:

• Παράγωγα των βενταμιδών. Στην κατηγορία αυτή ανήκει η μειοκλοπραμίδη.
• Βενζοδιαζεπίνες. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η λαραζεπάμη και η διαζεπάμη. Ασκούν ηρεμιστική και αντιεμετική δράση.
• Αντιισταμινικά. Στην κατηγορία αυτή ανήκει η διφαινυδραμίνη.
• Κορτικοστεροειδή. Εδώ ανήκουν η μεθυλπρεδνιζολόνη και η δεξαμεθαζόνη.
• Ανταγωνιστές 5-ΗΤ-3 υποδοχέων (υποδοχείς σεροτονίνης). Είναι τα κυριότερα χρησιμοποιούμενα φάρμακα. Στην 1η γενιά ανταγωνιστών συμπεριλαμβάνονται η ονδανσετρόνη, η γρανισετρόνη, η τροτισετρόνη και η δολασετρόνη που μπορεί να χορηγηθούν από το στόμα ή ενδοφλέβια, ενώ στη 2η γενιά ανταγωνιστών ανήκει η παλονοσετρόνη που χορηγείται ενδοφλέβια. Oι παρενέργειες των ανταγωνιστών των 5-ΗΤ-3 υποδοχέων είναι κεφαλαλγία, ζάλη, εξάψεις, δυσκοιλιότητα, ίλιγγος, διάρροια, μεταβολές στο ηλεκτροκαρδιογράφημα και διαταραχές όρασης.
• Ανταγωνιστές των υποδοχέων της νευροκινίνης-1 (ΝΚ1). Στην κατηγορία αυτή ανήκει η απρεπιτάντη. Χορηγείται για την οξεία και την όψιμη έμεση από χημειοθεραπεία. Ας σημειωθεί ότι μολονότι τα φάρμακα αποτελούν την κύρια θεραπεία για την αντιμετώπιση της ναυτίας και του εμέτου της χημειοθεραπείας, οι κατάλληλες διατροφικές τροποποιήσεις επίσης μπορεί να βοηθήσουν, γι’ αυτό και στους ασθενείς παρέχονται σχετικές οδηγίες.
  

Πριν την έναρξη της θεραπείας, περίπου μισή ώρα, έχει προβλεφθεί η χορήγηση αντιεμετικού, με σκοπό τη μείωση στο ελάχιστο αυτών των παρενεργειών. Ο θεράπων ιατρός θα χορηγήσει με ιατρική συνταγή αντιεμετικά-κατευναστικά φάρμακα για τον περιορισμό  των συμπτωμάτων και εκτός του νοσοκομείου.

Τι μπορείτε να κάνετε

Κατά τη διάρκεια της κάθε μορφής θεραπείας, ο οργανισμός επιβαρύνεται λόγω της οξείας δράσης των φαρμάκων, γι' αυτό το λόγο θα είναι καλό για τον θεραπευόμενο να ακολουθεί έναν ισορροπημένο τρόπο διατροφής με σκοπό να μην επιβαρύνεται περισσότερο και έτσι να ελαττώσει κατά το μεγαλύτερο δυνατό βαθμό το σύμπτωμα της ναυτίας και του έμετου. Οι παρενέργειες, είναι σημαντικό να επισημάνουμε, πως εξαρτώνται από τα φάρμακα που χορηγούνται και δεν επηρεάζουν την επιτυχία της θεραπευτικής αγωγής. Οι παρακάτω κανόνες παρασκευής και κατανάλωσης του φαγητού έχουν φανεί πολύ χρήσιμοι στους ασθενείς:

•  Αποφύγετε όσο είναι δυνατό το μαγείρεμα , εφόσον υπάρχει κάποιος άλλος στην οικογένεια που μπορεί να το κάνει. Οι δυνατές μυρωδιές του φαγητού που βράζει είναι πιθανό να σας προκαλέσει ναυτία.
• Θα ήταν προτιμότερο να καταναλώνεται χλιαρά ή ακόμη και παγωμένα φαγητά , τα οποία θα ζεσταίνετε, γιατί σε αυτά η μυρωδιά έχει ελαττωθεί σε μεγάλο βαθμό σε σχέση με τα φρεσκομαγειρεμένα φαγητά.
• Καταναλώστε μικρά και συχνά γεύματα κατά τη διάρκεια της ημέρας, αποφεύγοντας τα λιπαρά και με πολλά μπαχαρικά φαγητά, τα οποία επιβαρύνουν το στομάχι.
• Όσο διάστημα έχετε ναυτία να παίρνετε μικρές και συχνές ποσότητες υγρών όπως ελαφριές σούπες ,  τσάι , παγάκια που θα αφήνεται να λιώνουν στο στόμα σας, χυμούς, με σκοπό την αποφυγή της αφυδάτωσης από τον εμετό.
• Κάνετε σχολαστικό καθαρισμό του στόματος μετά από κάθε έμετο , ώστε να μην μένουν έντονες και άσχημες οσμές που μπορεί να διατηρήσουν την ναυτία.
• Η χορήγηση του αντιεμετικού που χορηγήθηκε από το γιατρό σας βοηθά σε μεγάλο βαθμό στη μείωση των συμπτωμάτων. Διαβάστε προσεχτικά τις οδηγίες και σε περίπτωση που έχετε απορίες ως προς τη χορήγηση του φαρμάκου μην διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί του για περισσότερες λεπτομέρειες.
• Η χρησιμοποίηση τεχνικών χαλάρωσης και δραστηριοτήτων που αποσπούν την προσοχή βοηθούν. Η εκπαίδευση σας σε κάποιες από αυτές είναι πιθανόν να γίνουν από το νοσηλευτικό προσωπικό κατά τη διάρκεια της νοσηλείας σας, με στόχο την ανακούφιση σας.
• Η δημιουργία ενός ισορροπημένου διαιτολογίου μπορεί να σχεδιαστεί σε συνεργασία με το διαιτολογικό τμήμα του νοσοκομείου , όπου εξειδικευμένοι διαιτολόγοι είναι υπεύθυνοι για την διατροφή των ασθενών. Εάν πιστεύετε πως χρειάζεστε οδηγίες γιαυτό, ζητήστε να σας επισκεφθεί κάποιος από αυτούς.